Zekâ geriliği (Mental Retardasyon) Bu bireylerin zekasında problem var diyebilmek için kişilere QI testi uygulanmaktadır. Yapılan QI testinde 70 ve altı çıkmışsa genel olarak o bireylerde zeka geriliği bulunmaktadır diyebiliriz.
Normal bir insanın zekâsı Qı testi üçlümü sonrası 100 ve üstü olarak kabul edilmektedir. Günümüzde zeka geriliğinin %75 kısmı tam olarak bilinmemekle birlikte çeşitli sebeplerden dolayı doğuştan ya da sonradan zeka geriliği oluşmaktadır.
- Genetik (kalıtsal) faktörler
- Kromozom sayısının fazlalığı
- Erken doğum
- Annenin gebeyken kullandığı ilaçlar
- Gebeyken maruz kalınan radyasyon, kuşun, cıva zehirlenmesi
- Hamilelik sırasında kapılan çeşitli bakteriler, hastalıklar.
- Bebeğin doğum anında biyolojik olarak meydana gelen kazalar (oksijensiz kalması)
- Sonradan oluşan kazalar, ağır travmalar, ciddi beyin hasarları
- Ağır sarılık vakaları
- Gebelik sırasında uyuşturucu madde kullanımı (eroin, kokain, çeşitli uyuşturan madde kullanımı)
- Akraba Evlilikleri
- Bebeğin doğumdan önce veya sonra vücudunun ani ve şiddetli ateşe maruz kalması ve yüksek basınç
- Annenin gebelik sırasında kızamıkçık geçirmesi, enfeksiyon kapması.
Zihinsel engelli bireylerin her türlü öğrenme becerilerini düşüren yâda engelleyen başlıca sebepler; dikkat eksikliği, anlama, algılama, konuşma yetersizlikleri, belleklerinin hasarlı olmasıdır. Zihinsel engelli bireyler için özel rehabilitasyon eğitim merkezleri ve devlete bağlı özel eğitim sınıfları ile kaynaştırma sınıfları bu kişilerin eğitim ve öğretim aldığı başlıca yerlerdir. Zihinsel engelli bireyler geç öğrendiklerinden eğitimleri esnasında öğrenecekleri konuları öğretmen eşliğinde sürekli tekrar ederek evde de ailesinin desteğiyle aldıkları eğitimi pekiştirebilirler.
Zihinsel engelli aileler, çocuklarına zihinsel engelli tanısı koyulduğunda ilk olarak benimsememe, sorgulama, dışlama, kabul edememe ve engelli çocuğu aile içinde her şeyden soyutlamaya kadar giden birtakım davranışlar gerçekleştirebilirler.
Böyle durumlarda ailelere psikolojik desteğin yanında tam donanımlı bir uzmanın çocukları hakkında eğitsel, sağlık ve psikolojik tanı ve değerlendirmesinin yapılması ilgililere anlatılması bilgilenen ebeveynin çocuğun durumuna göre davranması sağlanabilir. Zihinsel engelli bireyler kendi içinde dört gruba ayrılırlar bunlar; hafif, orta. ağır, şiddetli zihinsel engelli.
1. Hafif zihinsel engelli
Zeka geriliği olan kişilerin çoğunun IQ seviyeleri 55 ile 69 aralığındadır. Bu bireylerin eğitim ve iş hayatı da sınırlıdır.İş hayatlarında devletin açtığı engelli kadrosunda memur olabilmektedirler ayrıca çeşitli mesleklerde de çalışabilirler (aşçılık, terzilik, marangoz, temizlik işleri, bağ ve bahçe işleri, berberlik) Eğim alanında okuma ve yazma becerilerini kazanır, matematik becerileri sınırlı olarak öğrenirler.
Hafif engelli kişilere sosyal hayatta destek olunması topluma kazanılması sayesinde bu bireyler daha kaliteli bir yaşam sürebilmektedirler. Her türlü ihtiyaçlarını kendileri karşılayabilirler, beslenme, öz bakım, iletişim, seyahat bağımsız olarak yapabilmektedirler. Hafif zihinsel engelliler ile eğitim ve öğretim yapılabilmektedir. Yapılan bu eğitimlerde akranlarına akademik olarak yaklaşmaktadır.
Fiziksel olarak herhangi bir farkları olmadığı gibi bazı zihinsel engelli bireyler spor alanında üstün başarılar elde etmektedir örneğin; çeşitli atletizim sporlarında, cirit atma, gülle atma, yüzme gibi başarılı olabilmektedirler.
2. Orta derece zihinsel engelli
Bu kişilerin zekâ seviyeleri 40 ile 54 arasındadır. Özürlü olarak kabul edilen bu bireylerin konuşma ve yazma becerilerinde zorluklar görülebilmektedir. Okuma, yazma ve matematik becerilerini çok az bir kısmı öğrenir. Evde bazı basit görevleri yerine getirebilirler, beslenmeyi zorda olsa öğrenirler, ailelerine bağlı yaşarlar tek başlarına hareket edemezler, karar veremezler, sosyal yönden çok gelişemezler, bazıları içine kapanık olur. Daha fazla sağlık problemi yaşarlar. Bu kişiler akademik olarak birçok kavramı ve işlemi öğrenemeseler de eğitilebilirler.
Bu bireylere iyi bir destek eğitimi ile hayata dair birçok şeyin farkına varması öğretilebilir. Zamanla yaşları ilerledikçe kavramaları ve anlamaları daha çok pekişecektir. Bu kişilere dikkat edilmez ise suç işleme eğilimi gösterebilmektedirler. Suç işleseler bile ceza almamaktadırlar.
3. Ağır derece zihinsel engelli
Bu bireyler tam olarak zihinsel özürlüdürler. IQ seviyeleri 20 ile 39 arasındadır. Hiç bir şekilde tek başına seyahat edemezler ve yalnız yaşayamazlar. Doğum öncesi veya doğumdan kısa bir süre sonra teşhisleri koyulabilir. Motor becerileri çok azdır. Birtakım basit kazanımları, uzun yıllar emek ve çabayla öğretilebilir. Okuma, yazma ve matematik öğrenemezler. Yemek yeme, üstünü giyinme, yıkanma becerileri yardım ile öğretilebilir. Hiçbir şekilde suç ehliyetleri bulunmamaktadır.
Günlük, rutin işleri öğretme ve taklit yoluyla edinebilirler. Sosyal yönden gelişmemişlerdir. Özel rehabilitasyon merkezlerinden destek eğitimi alırlar. İlaç kullanmaktadırlar.
4. Şiddetli zihinsel engellilik
Şiddetli zihinsel engelli (çok ağır) zekâ seviyeleri 0 ile 24 IQ sahiptirler. Hiç bir ceza ehliyetleri yoktur. Tıbbi tanıları genellikle doğumda teşhis edilir. Doğduklarında yoğun bakımda gözlem altında tutulurlar. Çok fazla sağlık sorunları bulunmaktadır. Kendilerine bakamazlar, konuşamazlar mutlaka bir kişiye ihtiyaçları vardır.
Şiddetli zihinsel yetersizliği olan bireyler; öğrenemezler, öz bakım becerilerinden de yoksundurlar, gelişimi birçok yönden gen gelir, günlük bakımlarında desteğe ihtiyaç duymaktadırlar, yemek yiyemezler, bazıları yürüyemez, bir kısmında saldırgan davranışlar gözlenebilir. Bu bireyler her zaman gözlem altında tutulmaktadırlar. Sakinleştirici ilaç kullanırlar.
Zihinsel yetersizliği olan çocukların ortak özellikleri, normal akranlarına göre öğrenme süreci zahmetli ve yorucudur bu yüzden geç öğrenirler, öğrenme esnasında sabırlı olunmalıdır, dağınık bir bilinçleri vardır, dikkat dağınıklığı en üst noktadadır. Birçoğu kısa süreli belleğe aldıkları bilgiyi uzun süreli, belleğe depolayamazlar. Akademik hayattaki bilgileri geri olmasına rağmen birçoğu günlük ihtiyaçlarını bağımsız karşılayabilmektedir.
Onlar için en önemli şey öncelikle ihtiyaçlarını karşılayabilme becerilerinin gelişmesi, bağımsız hareket edebilme, tehlikelerden kendini koruyabilme, yürüme, merdiven çıkma, konuşma, derdini anlatma, ellerini yıkıya bilme gibi öz bakım becerilerini kazanmış olmalarıdır. Bu makale tamamen özgün bir araştırmanın sonucudur.
Yıldırım Bayezit DELDAL-Özgün Makale 2016
KAYNAKÇA
.Yıldırım Bayezit DELDAL,”Zihinsel Engellilik ve Başlıca Nedenleri”, Umut Dergisi/İstanbul, yıl;2016 sayı:7,sayfa;20-21-22
.Yıldırım Bayezit DELDAL, “Zihinsel Engellilerin, Sağlık kuruluşlarında karşılaştıkları sorunlar ve Aileye Ekonomik etkileri. Ailelerin Bilgi, Tutum ve Davranışlarının incelenmesi üzerine bir çalışma”,İSTANBUL Gelişim Üniversitesi Yüksek Lİsans Tezi/2016